क्युवा । सन २०१९ को डिसेम्बर ३१ मा चीनको वुहान प्रान्तमा देखिएको भनेर कोरोना भाइरसबारेमा चीनले सबै देशलाइ अवगत गरायो । डिसेम्बर २०१९ बाट अहिले २०२१ जुन सम्म आइपुग्दा कोरोनाभाइरस (कोभिड-१९) विश्वव्यापी भएको छ । बोल्डोमिटर डटकमका अनुसार झन्डै साढे ३९ लाखको ज्यान गएको छ ।

कोभिडको उत्पतिदेखी विश्वव्यापी भएको दौरानमा धेरै देशहरुले कोभिड-१९ विरुद्धको खोप बनाउन प्रतिस्पर्धा गरे । प्रतिस्पर्धामा रुस, क्युवा र इरान आ-आफ्नो ठाँउमा अब्बल देखिए । रुस विश्वको सबैभन्दा पहिलो कोभिड-१९ खोप सार्वजनिक गर्ने र प्रयोग गर्ने देश बन्यो । क्युवा ल्याटिन अमेरिकामा सबैभन्दा पहिलो भ्याक्सिन बनाउने देश बन्यो । इरान मुसलमान विश्वको पहिलो आफ्नै खोप बनाएर लगाउने देश बनेको छ ।

अमेरिकी नेतृत्वको विश्व व्यवस्थामा पटक-पटक आँखा बिझाउने र नाकाबन्दी सामना गरेका विश्व शक्ति रुस, ल्याटिन अमेरिकी कम्युनिस्ट मुलुक क्युवा र पश्चिम एसियाली शक्ति इरानले कोभिड-१९ खोप दौडमा भने अमेरिकालाइ इष्र्या लाग्ने काम गरेर देखाए । यी तीनै बाघी देशको खोप उत्पादन र प्रयोगको बारेमा यहाँ बुँदागत रुपमा चर्चा गरौँ ।

रुस

विश्व स्वास्थ्य संगठनले कोभिड-१९ देखिएको ठीक एक बर्षपछि सन् २०२० को डिसेम्बर ३१ मा पहिलोपटक फाइजर भ्याक्सिनलाई आपतकालिन प्रयोगको अनुमति दियो । अमेरिकी कम्पनी फाइजर र जमर्न कम्पनी बायो-एनटेकले मिलेर यसको विकास गरेका थिए । तर, फाइजरको अनुमतिभन्दा धेरै अगाडि रुसले स्पुत्निक-पाँच नामक खोप उत्पादन गरेको थियो ।

क्युवाले अन्य देशको खोप नल्याउने र आफ्नै लगाउने लक्ष्य सफल बनाएको छ । क्युवा आफ्नै पाँच खोप उत्पादनमा सक्रिय भएको अलजजिराले उल्लेख गरेको छ । पाँच खोपमा सोबेर्ना २ र आब्दाला प्रयोगमा आइसकेका छन् ।

सन् २०२० को अगस्ट ११ मै रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले खोप सार्वजनिक गरेका थिए । आफ्नै छोरीलाइ खोप लगाएर खोपको महत्व र सुरक्षाको सन्देश पुटिनले दिएका थिए । फाइजरले सन् २०२१ को डिसेम्बर ३१ मा मात्रै आपतकालिन प्रयोगको लागि विश्व स्वास्थ्य संगठनबाट अनुमति पाएको थियो । तर, स्पुतनिक-पाँच खोपको व्यापक प्रयोग डिसेम्बर पहिलो हप्ताबाटैै भएको थियो । बीबीसीका अनुसार २०२० को डिसेम्बर ५ बाट रुसले नागरिकलाई खोप लगाउन सुरु गरेको थियो । जर्मन समाचार च्यानल डीडब्लुका अनुसार आमसर्वसाधारणको लागि खोप कार्यक्रम सुरु गर्ने विश्वको प्रथम देश रुस हो ।

हुन त, विश्व स्वास्थ्य संगठनले अनुमति नदिएको भन्दै विभिन्न आलोचना भएका छन । अहिलेसम्म विश्व स्वास्थ्य संगठनले अनुमति दिएको छैन । तर, युरोपका इटाली, बेलारुस र हंगेरी, एसियाका चीन, भारत, इरानदेखि ल्याटिन अमेरिकी देश ब्राजिलदेखि अर्जेन्टिना लगायत दर्जनौँ देशहरुले रुसी खोप लगाएका छन् । नेपाल लगायतका कयौँ देशहरुले रसियन खोप किन्न इच्छा देखाएका छन । यतिमात्र हैन भारत, चीन, अर्जेन्टिना, इटाली, ब्राजिल, इजिप्ट लगायतका देशले त आफ्नै देशमा रुसी खोप उत्पादन गरेको स्टाटिस्टा डटकमले उल्लेख गरेको छ ।

यिनै कारणले रुस खोप उत्पादनमा सबैभन्दा अगाडि हुन सफल भएको छ । त्यही सफलताको मानक जनाउन नै साबिक सोभियत संघ हुँदा अन्तरिक्षमा पुग्ने पहिलो विमान ‘स्पुत्निक’कै नामबाट खोपको नामाकरण भएको छ ।

क्युवा

आफ्नै खोप उत्पादन गर्नेमा क्युवाका केही रेकर्ड छन् । जस्तो, क्युवा आफ्नै खोपहरु उत्पादन गर्ने ल्याटिन अमेरिकाको सबैभन्दा पहिलो देश हो । १ करोड १३ लाख हाराहारी जनसंख्या भएको क्युवा आफ्नै खोप उत्पादन गरेर प्रयोग गर्ने सबैभन्दा सानो देश पनि हो ।

क्युवाले अन्य देशको खोप नल्याउने र आफ्नै लगाउने लक्ष्य सफल बनाएको छ । क्युवा आफ्नै पाँच खोप उत्पादनमा सक्रिय भएको अलजजिराले उल्लेख गरेको छ । पाँच खोपमा सोबेर्ना २ र आब्दाला प्रयोगमा आइसकेका छन । रोचक कुरा चाहिँ भ्याक्सिनमा सार्वभौमसत्ता खोजेको क्युवाले त्यहि नामबाट सोभेर्ना २ को नामाकरण गरेको छ । सोबेर्ना भनेको स्पेनिस भाषामा सार्वभौम हो । यस्तै, आदाब्ला भ्याक्सिन चाहि क्युवाका प्रख्यात क्रान्तीकारी कवि होसे मार्तिको कविता ‘आब्दाला’बाट नामारण गरेको भारतीय अखबार इन्डियन एक्सप्रेसले लेखेको छ ।

शुक्रबार खोप लाएका सर्वोच्च नेता खामेनीले खोप लगाउन तीन सर्त राखेका छन् । पहिलो सर्त  नागरिक भन्दा अगाडि आफ्नो उमेर समूहको पालो नआइकन खोप नलगाउने । दोस्रो- अमेरिकी र बेलायती खोप नलगाउने । तेस्रो सर्त थियो- इरानलेनै विकास गरेको खोप लाउने ।

सोबेर्ना २ को प्रभावकारिता कोभिड-१९ नियन्तत्रणमा ६२ प्रतिशत छ । आब्दालाको प्रभावकारिता भने त्यो भन्दा धेरै ९२.२८ प्रतिशत क्युवाको बायो क्युवा फर्माले उल्लेख गरेको छ । क्युवाको खोप किन्न अर्जेन्टिना, मेक्सिको, जमाइका, भियतनामदेखि भेनेजुएलाले इच्छा जाहेर गरेको बेलायती समाचार संस्था रोयटर्सले उल्लेख गरेको छ । इरानले त सोबेर्ना २ भ्याक्सिनको सन २०२१ को सुरुवातसँगै उत्पादन गर्न थालेको छ । सोबेर्ना २ र आब्दाला दुवै तीन डोजका खोप हुन् ।

खोप विकासमा पाएको सफलताको व्याख्या गर्दै क्युवाली राष्ट्रपति मिगेल दियाज कनेलले खुशी हुँदै ट्विट गरे । क्युवाले पाँच खोप तयार गर्दै गरेको र दुई प्रयोगमा आएको प्रसंग ल्याउँदै कनेलले जुन २२ मा लेखेका छन, ‘१३ महिना अगाडि मैले क्युवाली वैज्ञानिकहरुलाई कोभिड-१९ विरुद्ध सार्वभौम सामना गर्न आग्रह गरेको थिएँ । उहाँहरुले एक मात्रै हैन पाँच उत्तर दिनुभयो । दुईवटा खोप तयार भइसके । अरु तयार हुदैछन् ।’

इरान

आफ्नै खोप उत्पादनमा अभूतपूर्व सफलता पाउने अर्को देश हो इरान । अमेरिकी नाकाबन्दीले तहसनहस भएको अर्थतन्त्रका बीच इरानले आफ्नै कोभिड-१९ बिरुद्धको खोप तयार गर्न सफल भएको छ । यो सँगै इरान मुसलमान विश्वको खोप उत्पादन गर्ने प्रथम मुलुक भएको छ । यहि शुक्रबार इरानी सर्वोच्च नेता अलि हुसैनी खामेनीले इरानले उत्पादन गरेको खोप लगाएर खोप सुरक्षित भएको सन्देश दिए ।

इरानले आफ्नै पुँजी, प्रविधि र प्राविधिकबाट उत्पादन गरेको खोपको नाम ‘कोभिरान बरेकात’ राखएको अलजजिराले उल्लेख गरेको छ । अलजजिराका अनुसार नयाँ आफ्नै खोप उत्पादनलाइ सर्वोच्च नेता खामेनीले ‘राष्ट्रिय गौरव’ भनेका छन ।

शुक्रबार खोप लाएका सर्वोच्च नेता खामेनीले खोप लगाउन तीन सर्त राखेका अलजजिरा र इरानी अखबार तेह्रान टाइम्सले लेखेका छन । पहिलो सर्त थियो- नागरिक भन्दा अगाडि आफ्नो उमेर समूहको पालो नआइकन खोप नलगाउने । दोस्रो सर्त- अमेरिकी र बेलायती खोप नलगाउने । विश्वास गर्न नसकिने भएकोले नलगाउने उनले गत जनवरी ८ मा सार्वजनिक रुपमा बोलेका थिए । तेस्रो सर्त थियो- इरानलेनै विकास गरेको खोप लाउने ।

अन्ततः यी तीनै शर्त शुक्रबार खामेनीले पुरा गर्न सफल भए । उनले नागरिक भन्दा अगाडि खोप लाएनन् । ८० बर्ष माथिका इरानीलाई पहिलो चरणको खोप अभियान सुरु हुँदा आफूले ८२ बर्षका खामेनीले पनि लगाए । खोप इरानले नै बनाएको लगाए ।

आफ्नै खोप उत्पादन गरेर लगाउने देशहरुमा इरान छैटौँ र मुसलमान विश्वको पहिलो मुलुक भएको तेहरान टाइम्सले लेखेको छ । इरानी खोप किन्नलाई एसिया र दक्षिण अमेरिकी ११ देशले इच्छा जाहेर गरेको तेहरान टाइम्सले जानकारी दिएको छ । अलजजिराका अनुसार इरानले कोभिरान बाहेकका अन्य खोपहरुको विकासमा पनि काम अगाडि बढाइरहेको छ ।