आज जुन २६ मा लागुऔषध दुव्र्यसन र अवैध ओसारपसार विरुद्धको अन्तर्राष्ट्रिय दिवस हो । यस बर्षको बिषय “लागुऔषध सम्बन्धी तथ्यहरु शेयर गरौ, ज्यान बचायौू” भन्ने बिषय रहेको छ ।

आतंकवाद, हातहतियारको लागि लागूपदार्थ र मनि लौन्ड्रीङ जस्ता कामले अझै पनि थुप्रै राष्ट्रको राजनैतिक तथा आर्थिक स्थिरतालाई अस्थिर पार्नुका साथै विश्वव्यापी शान्ति र सुरक्षालाई निकै खतरामा पारेको छ। अमेरिकामा भएको ९\११ को नामले चिनिने डर लाग्दो आतंकी घटना पछि यी खतराहरू झन सुरु भयो । त्यस बेला देखि यी घटनाहरू बढिरहेका छन् र संगठित अपराधका साथै तिनीहरूलाई समर्थन गर्ने संगठित आतंककारी संगठनहरुको हातमा सारा संसार बन्दी हुँदै छ । अफगानिस्तानबाट अमेरिकाको नाटो सेना बाहिरिएपछि दक्षिण एसियाली क्षेत्रमा आतंकवादको नयाँ लहर आउने शंका गरिएको छ । यो एउटा स्थापित तथ्य हो कि आतंकवादी सञ्जालहरूले पनि लागुऔषध व्यापार, मानव तस्करी, हातहतियार, फिरौतीको लागि अपहरण आदि जस्ता संगठित अपराधमा लागेका समूहहरूलाई संलग्न वा समर्थन गर्छन् ।

पाकिस्तानको स्थानीय सञ्चार माध्यममा व्यापक रूपमा प्रचार प्रसार गरिएको हालै अमेरिकी टिभीसँगका अन्तरवार्तामा प्रधानमन्त्री इमरान खानले स्पष्टसँग भने, “संयुक्त राज्य अमेरिका (यूसए) लाई इराक र सिरिया (आइएसआइएस) का इस्लामिक स्टेट भनेर पनि चिनिने तालिबान वा डाइश विरुद्ध कभर वा अनकभर कुनै पनि किसिमको अपरेसन गर्न आधार प्रदान गरिने छैन”। आतंकी हमला ९\११ को २०औं वार्षिकोत्सव अघि अमेरिकी राष्ट्रपति जो बिडेनले अफगानिस्तानबाट पूर्ण रुपले बाहिरीने घोषणा गरेपछि तालिवानरडाइशले प्रान्तहरूको राजधानी कब्जा गर्न थालेका छन् । तिनीहरूले काबुलमा सरकारलाई विघटन गर्न सक्छन् र सेनाहरूलाई हराएपछि पुनःनियन्त्रण प्राप्त गर्न सक्छन्।

आतंकवादीहरुले कोष र अत्याधुनिक हातहतियार प्राप्त गर्ने ठाउँ अब कुनै रहस्य रहेनन जस्तै संगठित अपराध, लागुऔषध(व्यापार, घरेलु तथा विदेशी आर्थिक सहायताको रकम हुन । अहिलेको महत्त्वपूर्ण प्रश्न र चुनौती भनेको तिनीहरुले गत २० वर्षदेखि बिग्रिएको आफ्नो आर्थिक जीवनमा कसरी कटौती गर्ने भन्नेमा हो ।
अमेरिकी राज्य विभागले कांग्रेसलाई दिएको
वार्षिक रिपोर्टअनुसार २०२१ को अन्तरराष्ट्रिय लागुपदार्थ नियन्त्रण रणनीति प्रतिवेदन (INCSR, Vol. II) मा उल्लेख गरिएको छ कि “पाकिस्तानको भौगोलिक अवस्थिति र अफगानिस्तान, इरान र चीनसँगको घातक सिमानाले यसलाई नशालु पदार्थ र तस्करीको सिकार बनाउँछ।” तालिवान पछि अफगानिस्तानको लागुऔषध व्यापार संस्थागत छ । अफगानिस्तानभित्र मोर्फिन र हेरोइनमा प्रशोधन गरिंदै छ । अफगानिस्तानका छिमेकीहरूले समेत यस पतनबाट नाफा कमाइरहेका थिए। अन्तर्राष्ट्रिय लागुऔषध नियन्त्रण बोर्डका अनुसार आपराधिक गिरोहले सन् २००१–२०२० देखि अफगानिस्तानको छिमेकी देशहरूले कारोबारबाट मात्रै ५० अर्ब रुपैयाँ आम्दानी गरेको थियो । इतिहास, गरिबी र भूगोलको संयोजनले गर्दा ताजिकिस्तान औषधी प्लेगबाट सबैभन्दा प्रभावित भयो।

सन् १९९० दशकको अन्ततिर, लागूपदार्थ व्यापार इस्लामिक मोभमेन्ट अफ उज्बेकिस्तानका लागि प्रमुख आर्थिक स्रोत मानिन्थयो । यो आतंकवादी समूह थियो जसको अफगानिस्तान र ताजिकिस्तानमा आधारहरू थिए । अफगानिस्तानमा भएको युद्धपछि आईएमयुले आफ्नो अधिकांश प्रभाव गुमायो, तर लागुऔषध व्यापार जारी छ। संगठित अपराधीहरूले राजनीतिक वा धार्मिक कार्यकर्ताहरूको स्थान लिएका छन्। भूगोलले पाकिस्तान र ताजिकिस्तानमा लागूपदार्थको समस्यामा पनि योगदान पुऱ्याउँछ। दुवै देशको अफगानिस्तानसँग लामो सिमाना छ । बडखशन जो एक महत्वपूर्ण पपी९लागू पदार्थ०को बढ्दो क्षेत्र हो । यो ताजिकिस्तानसँगको सिमाना नजिक छ र आज सम्म कुनै बार छैन। त्यहाँबाट प्रायजसो लागुपदार्थ उज्बेकिस्तान र किर्गिजस्तानमा सर्छ । अफगानिस्तानका ठूला औषधि उत्पादन गर्ने पाँच प्रदेशमध्ये तीन हेलमन्ड, उरुज्गान र कन्दहारलाई तालिवानरडाएसले नियन्त्रणमा लिएका छन्। नयाँ कोलम्बियाको दुःस्वप्न ९लागूपदार्थका मालिकहरूले सरकार तथा अर्थतन्त्रलाई कब्जा गरेर ध्वस्त पारेको ठाउँ० अफगानिस्तानको वास्तविकता छ। एकपछि अर्को अफगान सरकारहरूले पपी(बढ्दो विरुद्ध कुनै प्रगति गरेका छैनन्। यसलाई अवैध घोषित गर्नुका साथै नयाँ एजेन्सी, काउन्टर(नारकोटिक्स विभाग ९सीएनडी० स्थापना गर्नुबाहेक। यसको लक्ष्य सन् २०१३ सम्ममा १००५ उन्मूलन थियो जबकि वास्तवमा उत्पादन गत सात वर्षभन्दा बढी को दौडान वृद्धि भएको छ।

अफगानिस्तानमा जारी अस्थिरता र तालिवानरडोसले काबुल कब्जा गर्ने सम्भावना अहिले पूरै क्षेत्रका लागि नयाँ खतरा रहेको छ। अमेरिका र त्यसको सहयोगीहरु अफगानिस्तानबाट निस्किन लागे पछि सम्पूर्ण क्षेत्रको डौशीकरण र तालिबानीकरण हुन लागेको खतरा हो ।

गरिबी, राजनैतिक स्वतन्त्रताको अभाव, क्रूर आतंककारीहरूको शोषण, इस्लामबारे अज्ञानता र लागूपदार्थ व्यापार पैसा को कारणले यो विस्फोटक ककटेल भएको हो ।

यस क्षेत्रका अधिकांश अर्थव्यवस्थाहरू अझै पनि पूर्ण रूपमा निको भएका छैनन्, बरु कोभिड-१९ को महामारीको कारण खराब हुँदै गएको छ। काबुलले अस्वीकार गरेको अब्दुल्ला ओराक्जाईलाई हस्तान्तरण गर्ने माग माथि पाकिस्तान र अफगानिस्तानबीचको राजनैतिक अस्थिरता र विवाद फेरि देखा परेको छ । सन् २०२१ को अप्रिलमा दक्षिणी तालिबानको कन्दहारमा अफगान सुरक्षा फौजले उनलाई नियन्त्रणमा लिएका थिए । मध्य एसिया अफगानिस्तानदेखि युरोपको सडकमा अफिम र हेरोइनको लागि मुख्य ट्रान्जिट मार्ग बनेको छ। अफगानिस्तानबाट बाहिर आउने लगभग एक चौथाइ हेरोइन यस क्षेत्रबाट गुज्रन्छ। परम्परागत रूपमा, अफगान अफिम पाकिस्तान र इरान मार्फत बेचबिखर गरिन्थ्यो। दुवै देश वर्षौंसम्म लागुपदार्थको निर्यातका लागि महत्वपूर्ण मार्गहरू थिए ।

यी क्षेत्रहरूमा आतंकवादीहरुले आफ्नो आर्थिक स्रोतका लागि लागू पदार्थको व्यापारलाई प्राथमिकता दिने गरेको छ । आतंकवादलाई न्यूनीकरण गर्न लागु पदार्थ नियन्त्रण गर्न आवश्यक देखिन्छ ।